Klimat odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu praktyk rolniczych oraz determinacji rezultatów produkcji żywności. Zmiany klimatyczne, które obejmują wzrost globalnych temperatur oraz nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych, mają bezpośredni wpływ na rolnictwo. W dekadzie 2011–2020 temperatury nad lądami były o 1,59° wyższe niż w okresie 1850-1900, co znacząco zmienia warunki upraw i hodowli. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak te zmiany wpływają na rolnictwo oraz jakie strategie adaptacyjne mogą być wdrożone, aby złagodzić ich negatywne skutki.
Wpływ zmian klimatycznych na rolnictwo
Zmiany klimatyczne wpływają na sposób prowadzenia gospodarki rolnej na wiele sposobów. Wzrost temperatur sprzyja lepszemu rozmnażaniu pasożytów i wektorów chorób, co zwiększa ryzyko dla upraw. Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak tropikalne noce, fale upałów, susze, silne opady i zalania, mogą zniszczyć plony i wpłynąć na rentowność gospodarstw rolnych. W Europie zmniejszyły się plony głównych upraw o ok. 6-21%, natomiast w USA straty sektora hodowlanego z powodu upałów wynoszą 1,7-2,4 mld dolarów rocznie. Wzrost globalnej temperatury o 3°C przed 2100 r. może zwiększyć obszar objęty suszami o 40%, co dodatkowo utrudni produkcję żywności.
Adaptacja rolnictwa do rosnących temperatur
Adaptacja do rosnących temperatur jest konieczna dla utrzymania rentowności gospodarstw rolnych. Techniki adaptacyjne mogą jednocześnie ograniczać emisję gazów cieplarnianych. Przykłady takich technik to dobór odmian roślin odpornych na stres wywołany suszą i choroby, co jest kluczowe w adaptacji do zmian klimatu. Intensyfikuje się również zmienna plonowania m.in. pszenicy, żyta, jęczmienia jarego i ziemniaka. W Polsce w 2018 r. straty w rolnictwie z powodu suszy oszacowano na 3,6 mld zł. Eksperymenty wykazują, że techniki zarządzania ścierniskiem mogą obniżyć emisje metanu z upraw ryżowych o ok. 70%, co dodatkowo sprzyja zrównoważonemu rolnictwu.
Ekstremalne zjawiska pogodowe a plony
Ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze, fale upałów i intensywne opady, mają bezpośredni wpływ na plony upraw. Przykłady strat w Europie i USA oraz ich ekonomiczne konsekwencje są alarmujące. W Europie plony głównych upraw zmniejszyły się o około 6-21%, co ma poważne konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego. W USA straty sektora hodowlanego z powodu upałów wynoszą 1,7-2,4 mld dolarów rocznie. Adaptacja do wzrastającej częstości zjawisk ekstremalnych może być trudniejsza niż do zmieniających się norm klimatycznych, co wymaga wdrożenia skutecznych strategii adaptacyjnych.
Emisje gazów cieplarnianych w rolnictwie
Rolnictwo jest znaczącym źródłem emisji gazów cieplarnianych, w tym metanu i podtlenku azotu. Od 2000 r. jedna trzecia światowych antropogenicznych emisji metanu pochodzi z fermentacji jelitowej przeżuwaczy. Spalanie biomasy rolniczej odpowiada za ok. 11% całkowitych emisji antropogenicznych N2O, a hodowla organizmów wodnych, szczególnie ryb, jest szybko rosnącym źródłem emisji N2O. Rosnąca liczba przeżuwaczy i powiększanie areałów rolnych kosztem lasów nasilają efekt cieplarniany. Naturalne ekosystemy skuteczniej pochłaniają CO2 niż monokultury, co wskazuje na konieczność wprowadzenia zrównoważonych praktyk rolniczych.
Zrównoważone praktyki rolnicze
Wprowadzenie zrównoważonych praktyk rolniczych może ograniczać negatywny wpływ rolnictwa na klimat. Przykłady takich technik to międzyplony, które mogą ograniczać wymywanie składników odżywczych i erozję gleby. Procesy erozji gleby i wymywanie nawozów niszczą żyzność gleby, co dodatkowo wpływa na rentowność gospodarstw. Dobór odpornych odmian roślin oraz techniki zarządzania ścierniskiem mogą znacząco obniżyć emisje gazów cieplarnianych. Te działania są kluczowe dla przyszłości rolnictwa i zdrowia naszej planety.
Polityki adaptacyjne w rolnictwie
Polityki adaptacyjne mogą przynieść korzyści finansowe dla rolników oraz zmniejszyć negatywny wpływ rolnictwa na klimat. Wskazanie na znaczenie zmniejszenia zapotrzebowania na mięso oraz jego wpływu na emisje gazów cieplarnianych jest kluczowe. Mniejsze zapotrzebowanie na mięso mogłoby obniżyć pogłowie przeżuwaczy, zmniejszając emisje metanu. Polityki te powinny również promować zrównoważone praktyki rolnicze oraz wspierać rolników w adaptacji do zmieniających się warunków klimatycznych. Inwestycje w badania i rozwój nowych technologii rolniczych są niezbędne, aby sprostać wyzwaniom przyszłości.
Klimat ma ogromny wpływ na rozwój rolnictwa, a zmiany klimatyczne stanowią poważne wyzwanie dla sektora rolnego. Adaptacja do rosnących temperatur, ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz emisji gazów cieplarnianych wymaga wdrożenia skutecznych strategii i zrównoważonych praktyk rolniczych. Polityki adaptacyjne mogą przynieść korzyści finansowe dla rolników, a także pomóc w ochronie środowiska. Przyszłość rolnictwa zależy od naszej zdolności do adaptacji i wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań, które umożliwią zrównoważony rozwój sektora rolnego.
